Categorie: Netwerk nieuws

Hartstichting, KWF en Longfonds staan achter de voorgestelde kabinetsmaatregelen om de aanpak voor een Rookvrije Generatie te versterken, maar pleiten ervoor om door te pakken op een aantal essentiële maatregelen.

Het kabinet kondigt stappen aan op alle belangrijke domeinen, maar blijft achter in het doorvoeren van een aantal essentiële maatregelen. De gezondheidsfondsen roepen het kabinet op een concreet besluit te nemen over verdere accijnsverhogingen en een vergunningstelsel voor tabaksverkoop in te voeren. 

Nog steeds beginnen namelijk elke week honderden kinderen en jongeren met roken of vapen. Het is een dodelijke verslaving waar je niet makkelijk vanaf komt. Ruim de helft van de mensen die blijft roken, sterft vroegtijdig aan de gevolgen ervan. Dat zijn ongeveer 20.000 Nederlanders per jaar. De daling van de rookprevalentie onder jongeren en volwassenen zet niet door en vapen lijkt zelfs sterk in populariteit toe te nemen. Tegelijkertijd is het draagvlak voor stevige maatregelen hoger dan ooit. We hebben de politiek nodig om snelheid te maken en zo spoedig mogelijk een einde te maken aan de vermijdelijke ziekte en sterfte door roken.  

We roepen de Tweede Kamer daarom op de aangekondigde stappen te steunen én zo snel mogelijk verdere aanscherping van het maatregelenpakket af te dwingen, bestaande uit de volgende maatregelen: 

• Vanaf 2025 jaarlijkse tabaksaccijnsverhogingen van minimaal 10% bovenop inflatie en het verkleinen van de accijnskloof tussen sigaretten en andere tabaksproducten. Voor 2025 en de jaren daarna zijn nog geen accijnsverhogingen voorzien, terwijl dit het meest effectieve middel is om roken terug te dringen. Vorige week bleek uit onderzoek dat sigaretten in tien jaar tijd ongeveer even betaalbaar zijn gebleven. Ieder jaar zonder accijnsverhoging leidt onvermijdelijk tot vertraging in het realiseren van een Rookvrije Generatie.  
• Een vergunningstelsel voor tabaksverkoop. Dit is het enige middel waarmee de overheid echt controle kan houden op het aantal en de locaties van tabaksverkooppunten.  
• Het sneller afbouwen van de tabaksverkoop naar alleen tabaksspeciaalzaken. Het kabinet heeft aangegeven de verkoop in tankstations pas te staken in 2030 en de verkoop in gemakszaken pas in 2032. Dat kan en moet veel eerder. 
• Verdere maatregelen tegen vapen en gebruik van andere alternatieve producten als cigarillo’s en verhitte tabak. Het gaat dan om eisen aan het uiterlijk van deze producten zelf en een verbruiksbelasting op e-sigaretten.  
• Het verhogen van de minimumleeftijd voor tabaksverkoop, al dan niet via invoering van een generatiegebonden verkoopverbod zoals de Nieuw-Zeelandse regering van plan is. Zoals het kabinet aangeeft, kan een verhoging van de leeftijdsgrens op relatief korte termijn veel rokers voorkomen, omdat het overgrote deel van de rokers begint met roken voor hun 21^e.  
• Het meenemen van dierentuinen en attractieparken bij de uitbreiding van het rookverbod in 2025 met plekken waar veel kinderen komen. 
• Het uitbreiden van het rookverbod naar auto’s waarin kinderen zitten. Roken in auto’s waarin kinderen zitten is in veel andere Europese landen (o.a. Engeland, België en Frankrijk) niet meer toegestaan. Het draagvlak voor de maatregel is heel hoog: 9 op de 10 Nederlanders vinden dat auto’s waarin kinderen zitten geheel rookvrij moeten zijn. De maatregel wordt in Nederland door een groep artsen en wetenschappers bepleit onder de noemer #RijRookvrij.  
• Het uitbreiden van het rookverbod naar terrassen. Steeds meer Nederlandse terrassen worden rookvrij.  

Om een Rookvrije Generatie te bereiken wil het kabinet de komende jaren diverse maatregelen nemen, waaronder: 

• het verhogen van de tabaksaccijns in 2023 en 2024, zodat een pakje sigaretten in 2024 ongeveer €10,- gaat kosten; 
• het afbouwen van de tabaksverkoop naar gemakszaken en tabaksspeciaalzaken in 2030 en naar alleen tabaksspeciaalzaken in 2032; 
• het invoeren van een registratiesysteem voor tabaksverkoop in 2024; 
• het invoeren van neutrale verpakkingen voor e-sigaretten en sigaren; 
• alleen nog verkoop van e-sigaretten toestaan in speciaalzaken vanaf 2025; 
• een verbod op alle orale nicotineproducten zonder tabak en het reguleren van overige nicotineproducten zonder tabak; 
• uitbreiding van het rookverbod naar plekken waar veel kinderen komen in 2025; 
• een verbod op additieven in tabaksproducten en e-sigaretten die toxisch zijn of de verslavende werking verhogen; en
• een verbod op accessoires die smaak geven aan tabaksproducten en het reguleren van overige tabaksaccessoires. 

Deze oproep wordt gesteund door de deelnemers aan de thematafel roken, onderdeel van het Nationaal Preventieakkoord.

Onderzoek: vooral VMBO-ers en mensen in arme wijken in aanraking met tabaksverkoop

Vmbo-scholieren en mensen in arme wijken worden veel vaker geconfronteerd met tabaksverkooppunten dan anderen. Dit blijkt uit nieuw onderzoek van het Amsterdam UMC. Zo worden vmbo-leerlingen 2,5 keer vaker blootgesteld aan tabakswinkels rond school dan vwo-leerlingen. Ook zijn er in armere buurten veel meer (e)-sigaretten verkooppunten dan in rijkere buurten.

De Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (Harststichting, KWF en Longfonds) roepen de politiek daarom op snel met een vergunningsstelsel te komen om het aantal verkooppunten voor tabak en vapes (e-sigaretten) effectief en gericht te kunnen verminderen. Als we het doel van een Rookvrije Generatie in 2035 willen halen is het ook noodzakelijk de toenemende kansenongelijkheid gezond en rookvrij op te groeien een halt toe te roepen.

Het onderzoek geeft reden tot zorg volgens projectcoördinator dr. Mirte Kuipers van Amsterdam UMC: “Het onderzoek laat zien dat het in de armste buurten om bijna zeven keer meer verkooppunten per vierkante kilometer gaat dan de rijkste buurten. Bovendien vonden we dat jongeren die vaker in aanraking komen met tabaksverkooppunten roken sociaal geaccepteerder vinden, wat de kans groter maakt dat zij worden verleid om zelf ook te gaan roken.”

Jongeren massaal verleid

Hartstichting-directeur Hans Snijder namens de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij: “De politiek blijft op dit moment enorm achter bij wat er in de praktijk nodig is: een vergunningsstelsel voor tabaksverkoop is bittere noodzaak. Jongeren worden massaal verleid om te gaan roken en vapen. We hebben in het Preventieakkoord met z’n allen afgesproken dat we kinderen rookvrij willen laten opgroeien. Een situatie waarin vmbo-jongeren verleid worden door bovengemiddeld veel verkooppunten is daar ernstig mee in strijd en wat ons betreft onacceptabel.”

Vergunningstelsel noodzakelijk

In het onderzoek Tabak uit het Zicht van Amsterdam UMC zijn, naast niet-rokende jongeren, ook rokende jongeren onderzocht. Onderzoeker Kuipers: “Jongeren onder de leeftijdsgrens van 18 jaar vertelden dat zij vapes en sigaretten vooral in tabaks- en gemakswinkels meekrijgen.” Een vergunningsstelsel maakt de handhaving van de leeftijdsgrens in gemakszaken beter uitvoerbaar. Met een vergunningstelsel kunnen overheden bovendien beter sturen op een vermindering van het totale aantal verkooppunten en de verdeling daarvan over wijken. Na het verbod op supermarktverkopen in 2024 dreigt een verschuiving in plaats van een daling.

Debat

Op 8 december debatteert de Tweede Kamer over het terugdringen van het aantal verkooppunten van tabak en diverse andere aangekondigde maatregelen voor tabakspreventie. De gezondheidsfondsen hebben een lijst van punten gepubliceerd die in hun ogen noodzakelijk zijn om een Rookvrije Generatie sneller te realiseren.

De accijnsverhogingen die in Nederland plaatsvonden tussen 2010 en 2020 blijken onvoldoende te zijn geweest om roken minder betaalbaar te maken. Dat blijkt uit onderzoek van Universiteit Maastricht (UM), vandaag gepubliceerd in Nicotine & Tobacco Research. Hoewel de prijs van een pakje sigaretten jaarlijks licht steeg, nam ook het inkomen van Nederlanders toe, waardoor de betaalbaarheid van tabak in tien jaar tijd vrijwel gelijk is gebleven. Dat terwijl accijnsverhoging een zeer effectieve maatregel is om roken te ontmoedigen. Naast structurele, jaarlijkse accijnsverhogingen van voldoende formaat, zouden beleidsmakers daarom ook een standaard correctie voor toegenomen koopkracht moeten meenemen.

Tot nu toe onvoldoende accijnsverhoging

 De onderzoekers van de Universiteit Maastricht geven aan dat om roken daadwerkelijk minder betaalbaar te maken, het cruciaal is dat accijnsverhogingen niet alleen groot genoeg zijn, maar ook met enige regelmaat plaatsvinden, bijvoorbeeld jaarlijks.

“Het doel van accijnsverhogingen is dat mensen minder gaan roken, doordat tabak minder betaalbaar wordt. Dat levert gezondheidswinst op”, zegt onderzoeker Cloé Geboers, verbonden aan UM en het Trimbos-instituut. “De geplande verhogingen in 2023 en 2024 van elk ongeveer 1 euro zijn daarmee een goed begin.”

De onderzoekers benadrukken dat het daarbij belangrijk blijft om accijnsverhogingen te combineren met andere maatregelen. Vooral om groepen te ondersteunen die meer moeite hebben om te stoppen met roken.

Voldoende draagvlak

De meerderheid van de Nederlanders is voorstander van het verhogen van accijnzen op tabak, om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken (80%) en om rokers te stimuleren om te stoppen (76%). Dat blijkt uit het jaarlijkse draagvlakonderzoek tabaksontmoediging, uitgevoerd door Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (2022).

Om roken daadwerkelijk terug te dringen pleit Gezondheidsfondsen voor Rookvrij voor structurele jaarlijkse accijnsverhogingen van minimaal 10%, gecombineerd met een standaard correctie voor toegenomen koopkracht.

In 2021 deden minder mensen een poging om te stoppen met roken dan in 2020. Ook het aantal rokers in Nederland nam dit jaar niet verder af. Dat blijkt uit de kerncijfers roken 2021 die het Trimbos-Instituut vandaag publiceert. Om een Rookvrije Generatie te realiseren zijn daarom juist aanvullende acties en maateregelen vanuit de overheid nodig.

Sneller actie ondernemen

Programmahoofd Tabaksontmoediging bij het Trimbos-instituut Marc Willemsen: “In het Nationaal Preventieakkoord heeft de overheid als doel gesteld dat jaarlijks 50 procent van de rokers een serieuze stoppoging doet. Dat wordt nu absoluut niet gehaald. Dit betekent dat de overheid snel actie moet ondernemen.” Hij roept op ook op om vooral in te zetten op maatregelen om rokers te verleiden om actiever met het stoppen met roken bezig te gaan.

Minder stoppogingen

Waar in 2020 nog 36 procent van de rokers aangaf een stoppoging te doen, was dit in 2021 nog 31 procent. Willemsen: “Het is de eerste keer dat we zo’n grote daling zien in het aantal stoppogingen. Bij het invoeren van nieuwe maatregelen rondom tabaksontmoediging zien we vaak dat rokers een prikkel krijgen om te gaan stoppen met roken. In 2021 zijn er nauwelijks nieuwe maatregelen ingevoerd. Er moeten nu echt nieuwe maatregelen komen om het stopproces bij rokers weer op gang te helpen.” Onlangs lanceerde de overheid wel de nieuwe PUUR Rookvrij campagne die het gevaar van derdehands rook voor jonge kinderen laat zien. Deze campagne voor rokers is een eye opener kan hen het zetje geven om te stoppen met roken. Belangrijk is dat deze campagne langdurig en intensief wordt doorgezet.

Meer acties en maatregelen nodig

Voor het bereiken van een Rookvrije Generatie is een daling van de rookprevalentie belangrijk. 80 procent van de rokers geeft aan te willen stoppen met roken. Daarom roepen wij de overheid op om aanvullende acties en maatregelen door te voeren, zoals langdurige campagnes, minder verkooppunten en accijnsverhoging. Op deze manier kan de overheid het stopproces bij rokers weer op gang helpen om zo een Rookvrije Generatie te realiseren.

Bron: Trimbos-Instituut

Steeds meer plekken zijn rookvrij. Dat is mooi en past bij het doel van de Rookvrije Generatie; rookvrij opgroeien moet vanzelfsprekend zijn. Maar kennen inwoners de Rookvrije Generatie? Zijn ze het met de doelen van de Rookvrije Generatie eens? En werken ze er aan mee? Het Trimbos-instituut heeft hier in Amsterdam onderzoek naar gedaan.

Steun, maar ook overlast

Een belangrijk resultaat is dat de meeste Amsterdammers de Rookvrije Generatie ondersteunen, maar er blijkt ook soms peukenoverlast te zijn op rookvrije plekken. Benieuwd naar alle resultaten van het onderzoek?

Steeds meer omgevingen worden rookvrij. Toch is er meer actie nodig, want zes procent van de gemeenten heeft nog geen activiteiten of plannen om de omgeving rookvrij te maken. In de factsheet Rookvrije Omgeving deelt GGD GHOR resultaten, reacties en ambities van GGD’en en gemeenten.

GGD’en ondersteunen gemeenten

De GGD’en zetten met het ondersteuningstraject Rookvrije Omgeving de afgelopen twee jaar met ruim 300 gemeenten en diverse organisaties mooie stappen. Extra subsidie maakte gesprekken met gemeenten makkelijker. De GGD’en adviseren gemeenten voornamelijk bij het uitvoeren van beleid, bijvoorbeeld bij het rookvrij maken van schoolpleinen, speeltuinen en sportaccommodaties. Daarnaast ondersteunen GGD’en gemeenten bij het aanbieden van stoppen-met-roken-zorg. De GGD’en vervullen een brede rol door te adviseren, coördineren, ondersteunen en door uit te voeren.

Doorzetten is van groot belang

GGD’en krijgen nog vaak de vraag om te ondersteunen bij het rookvrij maken van omgevingen en bij veel gemeenten bestaat een duidelijke wens om aandacht te besteden aan stoppen-met-roken-zorg. Het doorzetten van de inzet en ondersteuning is van groot belang om opgebouwde expertise en netwerken te blijven benutten en kinderen zo gezond en gelijkwaardig mogelijk laten opgroeien. De GGD’en roepen gemeenten op nog meer kansen te benutten om de jonge generatie rookvrij te laten opgroeien.

Bron: GGD GHOR

KWF-directeur Carla van Gils is benoemd als voorzitter van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij. Zij neemt het stokje over van Michael Rutgers van Longfonds. Ze kijkt ernaar uit om het mooie werk van Michael voort te zetten: “We hebben al veel mooie stappen gemaakt: de onomkeerbare beweging is in gang gezet. De komende tijd gaan we de versnelling inzetten, want dat is hard nodig.”

Wie ben je?

“Mijn naam is Carla van Gils en ik ben sinds juni 2021 directeur bij KWF. Dit combineer ik met mijn hoogleraarschap klinische epidemiologie aan het UMC Utrecht. Ik voer daar zelf onderzoek uit naar onder andere borstkanker. Bij KWF zet ik mijn expertise in voor kankeronderzoek in de hele breedte. Ik ben de schakel tussen het onderzoeksveld en KWF; daar zit onder andere mijn toegevoegde waarde. Het is heel mooi om vanuit deze rollen écht bij te kunnen dragen aan een beter leven van de kankerpatiënt.

Vanuit mijn rol als directeur bij KWF ben ik nu ook actief in het bestuur van de Gezondheidsfondsen Rookvrij. Het bestuur bestaat uit Longfonds, Hartstichting en KWF en die samenwerking zorgt duidelijk voor een 1+1=3 effect. De afgelopen jaren zijn er al grootse stappen gemaakt: er zijn honderden organisaties aangesloten en iedereen kent tegenwoordig de Rookvrij-bordjes. Er is een onomkeerbare beweging gaande in de maatschappij en ik vind het heel mooi om daar nu de volgende stap te mogen maken. Op dit moment sterven er nog 20.000 mensen per jaar aan de gevolgen van roken. Vanuit die cijfers is het voor mij vanzelfsprekend om hier groots op in te zetten.”

Wat wil je bereiken?

“Ik vind het ongelooflijk belangrijk dat de Rookvrije Generatie er echt komt in 2035. Ik hoop dat nog meer organisaties zich aansluiten en de Rookvrije Generatie zullen omarmen. Daarnaast moet VWS versnellen. De accijnzen moeten omhoog en het aantal verkooppunten op korte termijn naar beneden. We weten dat deze twee maatregelen er echt voor gaan zorgen dat minder kinderen beginnen met roken. Dus hier moeten snel stappen op gezet gaan worden.”

Achtergrondinformatie over Carla

Prof. dr. Carla van Gils, hoogleraar Klinische epidemiologie van kanker aan het UMC Utrecht en bestuurder bij KWF Kankerbestrijding. Carla studeerde Gezondheidswetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en promoveerde daar ook in 1998, op onderzoek naar borstkanker. In 1999 en 2000 werkte zij als een visiting scientist bij het National Institute of Environmental Health Sciences in North Carolina, USA.

Sinds 2001 werkt Carla van Gils bij het Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde. Van 2014-2021 was zij daar coördinator van het onderzoeksprogramma Kanker en lid van het managementteam Epidemiologie. De laatste jaren was zij tevens lid van het dagelijks bestuur van Speerpunt Kanker van het UMC Utrecht (sinds 2015), en lid van het leiderschapsteam van het Julius Centrum (sinds 2018).

In 2017 werd zij benoemd tot hoogleraar Klinische epidemiologie van kanker. In deze functie doet zij onder andere onderzoek naar preventie en vroeg-detectie van borstkanker. Van 2013 tot 2020 vervulde zij verschillende rollen in beoordelingscommissies van KWF Kankerbestrijding, en was zij voorzitter van de KWF-werkgemeenschap Epidemiologie. Van 2011-2021 was zij lid van de commissie Bevolkingsonderzoek van de Gezondheidsraad.

Sinds juni 2021 combineert zij haar hoogleraarschap aan het UMC Utrecht met een bestuursfunctie bij KWF Kankerbestrijding. Sindsdien is zij ook actief in het bestuur van de Gezondheidsfondsen Rookvrij. Per 1 april 2022 is zij voorzitter.