Long- en hoofdhalskanker komen aanzienlijk meer voor in gebieden met een achterblijvende sociaaleconomische status. Dat blijkt uit de vandaag gelanceerde Nederlandse Kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Zo’n 80% van de longkankergevallen heeft roken als oorzaak. Dit betekent dat er meer gerookt wordt door mensen in armere wijken. En dat biedt kansen voor rookpreventie door lokale overheden.
Inzetten op preventie
Delen van onder andere de vier grote steden kleuren donkerrood op een kaart van kankerpatiënten in Nederland. Door de regionale verschillen te laten zien, hoopt IKNL op meer preventie. ”Je ziet heel duidelijk dat de sociaaleconomische status van mensen ook tot gezondheidsverschillen leiden. Dat moeten we niet willen,” aldus Valery Lemmens, hoofdonderzoeker bij het IKNL en bedenker van de atlas.
Het IKNL roept daarom beleidsmakers op om het voortouw te nemen in het aanpakken van een ongezonde leefomgeving. Hoe? Onder andere met het verhogen van accijnzen op tabak, verminderen van het aantal verkooppunten van tabak en door op wijkniveau maatregelen te nemen die de leefomstandigheden verbeteren.
Een rookvrij leven voor iedereen
In een aantal Nederlandse wijken is eind vorig jaar al begonnen met een integrale, lokale aanpak vanuit het programma ‘Een rookvrij leven voor iedereen‘, een initiatief van Pharos en GGD GHOR Nederland. In zeven wijken wordt nu gezamenlijk gezocht naar de betekenis van roken en de samenhang met sociale problemen in de wijk. Zo ontdekken de deelnemers stapsgewijs hoe ze met een lokaal team tot een passende wijkspecifieke aanpak kunnen komen.
Hartstichting, KWF en Longfonds staan achter de voorgestelde kabinetsmaatregelen om de aanpak voor een Rookvrije Generatie te versterken, maar pleiten ervoor om door te pakken op een aantal essentiële maatregelen.
Het kabinet kondigt stappen aan op alle belangrijke domeinen, maar blijft achter in het doorvoeren van een aantal essentiële maatregelen. De gezondheidsfondsen roepen het kabinet op een concreet besluit te nemen over verdere accijnsverhogingen en een vergunningstelsel voor tabaksverkoop in te voeren.
Nog steeds beginnen namelijk elke week honderden kinderen en jongeren met roken of vapen. Het is een dodelijke verslaving waar je niet makkelijk vanaf komt. Ruim de helft van de mensen die blijft roken, sterft vroegtijdig aan de gevolgen ervan. Dat zijn ongeveer 20.000 Nederlanders per jaar. De daling van de rookprevalentie onder jongeren en volwassenen zet niet door en vapen lijkt zelfs sterk in populariteit toe te nemen. Tegelijkertijd is het draagvlak voor stevige maatregelen hoger dan ooit. We hebben de politiek nodig om snelheid te maken en zo spoedig mogelijk een einde te maken aan de vermijdelijke ziekte en sterfte door roken.
We roepen de Tweede Kamer daarom op de aangekondigde stappen te steunen én zo snel mogelijk verdere aanscherping van het maatregelenpakket af te dwingen, bestaande uit de volgende maatregelen:
Vanaf 2025 jaarlijksetabaksaccijnsverhogingenvan minimaal 10%bovenop inflatie en het verkleinen van de accijnskloof tussen sigaretten en andere tabaksproducten. Voor 2025 en de jaren daarna zijn nog geen accijnsverhogingen voorzien, terwijl dit het meest effectieve middel is om roken terug te dringen. Vorige week bleek uit onderzoek dat sigaretten in tien jaar tijd ongeveer even betaalbaar zijn gebleven. Ieder jaar zonder accijnsverhoging leidt onvermijdelijk tot vertraging in het realiseren van een Rookvrije Generatie.
Een vergunningstelsel voor tabaksverkoop. Dit is het enige middel waarmee de overheid echt controle kan houden op het aantal en de locaties van tabaksverkooppunten.
Het sneller afbouwen van de tabaksverkoop naar alleen tabaksspeciaalzaken. Het kabinet heeft aangegeven de verkoop in tankstations pas te staken in 2030 en de verkoop in gemakszaken pas in 2032. Dat kan en moet veel eerder.
Verdere maatregelen tegen vapen en gebruik van andere alternatieve producten als cigarillo’s en verhitte tabak. Het gaat dan om eisen aan het uiterlijk van deze producten zelf en een verbruiksbelasting op e-sigaretten.
Het verhogen van de minimumleeftijd voor tabaksverkoop, al dan niet via invoering van een generatiegebonden verkoopverbod zoals de Nieuw-Zeelandse regering van plan is. Zoals het kabinet aangeeft, kan een verhoging van de leeftijdsgrens op relatief korte termijn veel rokers voorkomen, omdat het overgrote deel van de rokers begint met roken voor hun 21e.
Het meenemen van dierentuinen en attractieparken bij de uitbreiding van het rookverbod in 2025 met plekken waar veel kinderen komen.
Het uitbreiden van het rookverbod naar auto’s waarin kinderen zitten. Roken in auto’s waarin kinderen zitten is inveel andere Europese landen(o.a. Engeland, België en Frankrijk) niet meer toegestaan. Het draagvlak voor de maatregel is heel hoog: 9 op de 10 Nederlanders vinden dat auto’s waarin kinderen zitten geheel rookvrij moeten zijn. De maatregel wordt in Nederland door een groep artsen en wetenschappers bepleit onder de noemer #RijRookvrij.
Onderzoek: vooral VMBO-ers en mensen in arme wijken in aanraking met tabaksverkoop
Vmbo-scholieren en mensen in arme wijken worden veel vaker geconfronteerd met tabaksverkooppunten dan anderen. Dit blijkt uit nieuw onderzoek van het Amsterdam UMC. Zo worden vmbo-leerlingen 2,5 keer vaker blootgesteld aan tabakswinkels rond school dan vwo-leerlingen. Ook zijn er in armere buurten veel meer (e)-sigaretten verkooppunten dan in rijkere buurten.
De Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (Harststichting, KWF en Longfonds) roepen de politiek daarom op snel met een vergunningsstelsel te komen om het aantal verkooppunten voor tabak en vapes (e-sigaretten) effectief en gericht te kunnen verminderen. Als we het doel van een Rookvrije Generatie in 2035 willen halen is het ook noodzakelijk de toenemende kansenongelijkheid gezond en rookvrij op te groeien een halt toe te roepen.
Het onderzoek geeft reden tot zorg volgens projectcoördinator dr. Mirte Kuipers van Amsterdam UMC: “Het onderzoek laat zien dat het in de armste buurten om bijna zeven keer meer verkooppunten per vierkante kilometer gaat dan de rijkste buurten. Bovendien vonden we dat jongeren die vaker in aanraking komen met tabaksverkooppunten roken sociaal geaccepteerder vinden, wat de kans groter maakt dat zij worden verleid om zelf ook te gaan roken.”
Jongeren massaal verleid
Hartstichting-directeur Hans Snijder namens de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij: “De politiek blijft op dit moment enorm achter bij wat er in de praktijk nodig is: een vergunningsstelsel voor tabaksverkoop is bittere noodzaak. Jongeren worden massaal verleid om te gaan roken en vapen. We hebben in het Preventieakkoord met z’n allen afgesproken dat we kinderen rookvrij willen laten opgroeien. Een situatie waarin vmbo-jongeren verleid worden door bovengemiddeld veel verkooppunten is daar ernstig mee in strijd en wat ons betreft onacceptabel.”
Vergunningstelsel noodzakelijk
In het onderzoek Tabak uit het Zicht van Amsterdam UMC zijn, naast niet-rokende jongeren, ook rokende jongeren onderzocht. Onderzoeker Kuipers: “Jongeren onder de leeftijdsgrens van 18 jaar vertelden dat zij vapes en sigaretten vooral in tabaks- en gemakswinkels meekrijgen.” Een vergunningsstelsel maakt de handhaving van de leeftijdsgrens in gemakszaken beter uitvoerbaar. Met een vergunningstelsel kunnen overheden bovendien beter sturen op een vermindering van het totale aantal verkooppunten en de verdeling daarvan over wijken. Na het verbod op supermarktverkopen in 2024 dreigt een verschuiving in plaats van een daling.
Debat
Op 8 december debatteert de Tweede Kamer over het terugdringen van het aantal verkooppunten van tabak en diverse andere aangekondigde maatregelen voor tabakspreventie. De gezondheidsfondsen hebben een lijst van punten gepubliceerd die in hun ogen noodzakelijk zijn om een Rookvrije Generatie sneller te realiseren.
De accijnsverhogingen die in Nederland plaatsvonden tussen 2010 en 2020 blijken onvoldoende te zijn geweest om roken minder betaalbaar te maken. Dat blijkt uit onderzoek van Universiteit Maastricht (UM), vandaag gepubliceerd in Nicotine & Tobacco Research. Hoewel de prijs van een pakje sigaretten jaarlijks licht steeg, nam ook het inkomen van Nederlanders toe, waardoor de betaalbaarheid van tabak in tien jaar tijd vrijwel gelijk is gebleven. Dat terwijl accijnsverhoging een zeer effectieve maatregel is om roken te ontmoedigen. Naast structurele, jaarlijkse accijnsverhogingen van voldoende formaat, zouden beleidsmakers daarom ook een standaard correctie voor toegenomen koopkracht moeten meenemen.
Tot nu toe onvoldoende accijnsverhoging
De onderzoekers van de Universiteit Maastricht geven aan dat om roken daadwerkelijk minder betaalbaar te maken, het cruciaal is dat accijnsverhogingen niet alleen groot genoeg zijn, maar ook met enige regelmaat plaatsvinden, bijvoorbeeld jaarlijks.
“Het doel van accijnsverhogingen is dat mensen minder gaan roken, doordat tabak minder betaalbaar wordt. Dat levert gezondheidswinst op”, zegt onderzoeker Cloé Geboers, verbonden aan UM en het Trimbos-instituut. “De geplande verhogingen in 2023 en 2024 van elk ongeveer 1 euro zijn daarmee een goed begin.”
De onderzoekers benadrukken dat het daarbij belangrijk blijft om accijnsverhogingen te combineren met andere maatregelen. Vooral om groepen te ondersteunen die meer moeite hebben om te stoppen met roken.
Voldoende draagvlak
De meerderheid van de Nederlanders is voorstander van het verhogen van accijnzen op tabak, om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken (80%) en om rokers te stimuleren om te stoppen (76%). Dat blijkt uit het jaarlijkse draagvlakonderzoek tabaksontmoediging, uitgevoerd door Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (2022).
Om roken daadwerkelijk terug te dringen pleit Gezondheidsfondsen voor Rookvrij voor structurele jaarlijkse accijnsverhogingen van minimaal 10%, gecombineerd met een standaard correctie voor toegenomen koopkracht.
Platform ‘Doei Tabaksindustrie’ van Hartstichting, KWF en Longfonds legt smerige praktijken tabaksindustrie bloot
Kinderarbeid, ontbossing en kinderen verslaafd maken aan nicotine met e-sigaretten (of: vapes). Het zijn slechts drie van de vele misstanden die de tabaksindustrie veroorzaakt . Tweederde (63%) van de jongeren tot 18 jaar is helemaal klaar met deze industrie, blijkt uit de jaarlijkse Generatiemonitor van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij.
De fondsen (Hartstichting, KWF en Longfonds) schieten daarom te hulp: vandaag lanceren zij het platform ‘Doei Tabaksindustrie’: om samen met jongeren te strijden voor een samenleving waarin de tabaksindustrie geen plek meer heeft.
Uit het nieuwe onderzoek van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij blijkt dat tweederde van de jongeren vindt dat de tabaksindustrie verboden moet worden. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat 45 procent van de jongeren onder 18 jaar zich niet bewust is dát ze verleid worden door de tabaksindustrie. De Hartstichting, KWF en het Longfonds vinden dat zorgelijk. Zij zetten zich gezamenlijk in voor een Rookvrije Generatie, maar worden daarin tegengewerkt door de tabaksindustrie.
Jongeren makkelijk slachtoffer tabaksindustrie
Carla van Gils, voorzitter van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij en directeur van KWF: “Dat veel jongeren zich nauwelijks bewust zijn van die verleiding maakt hen een makkelijk slachtoffer van de tabaksindustrie. Deze industrie doet er alles aan om kinderen te laten beginnen met roken. Bijvoorbeeld door producten te ontwikkelen zoals e-sigaretten/vapes met aantrekkelijke smaakjes. De tabaksindustrie maakt haar producten bewust verslavend en is betrokken bij talloze onacceptabele praktijken.
Met het platform Doei Tabaksindustrie willen we de misstanden van de tabaksindustrie onder de aandacht brengen. En een beweging creëren voor iedereen die strijdt voor een maatschappij zonder tabaksindustrie. ”
Tabaksindustrie: altijd op zoek naar ‘replacement smokers’
Jaarlijks overlijden alleen al in Nederland zo’n 20.000 mensen aan de gevolgen van roken. Om die gestorven rokers te vervangen is de tabaksindustrie voortdurend op zoek naar jongeren. Deze groep noemen ze ‘replacement smokers’. Om aan nieuwe jonge klanten te komen deelt de tabaksindustrie bijvoorbeeld gratis sigaretten uit aan kinderen in Afrika en Azië. En verleiden ze jongeren tot nicotinegebruik met e-sigaretten/ vapes. Zo worden kinderen al op jonge leeftijd verslaafd gemaakt.
Aansluiten bij Doei Tabaksindustrie
Om samen met jongeren een vuist te maken tegen deze industrie lanceren Hartstichting, KWF en Longfonds vandaag het platform Doei Tabaksindustrie. Door je aan te sluiten zeggen we gezamenlijk doei tegen de tabaksindustrie en strijden we voor een samenleving waar de tabaksindustrie geen plek meer in heeft. Het social platform heeft als doel de misstanden van de tabaksindustrie aan de kaak te stellen en biedt een podium aan verschillende initiatieven tegen de tabaksindustrie.
Bedankt voor het roken
Voorafgaand aan de lancering van het platform voerden de fondsen gezamenlijk een landelijke ‘bedankt voor het roken’ campagne. Deze campagne had als doel de tabaksindustrie een gezicht te geven, hun smerige spelletjes bloot te leggen en verontwaardiging bij Nederlanders te creëren. Met ‘Doei Tabaksindustrie’ cancelen de fondsen deze campagne én – vanaf nu – de tabaksindustrie.
Strijd je mee?
Volg de Doei Tabaksindustrie social kanalen en ga naar de website voor meer informatie.
Onderzoeksverantwoording: de Generatiemonitor 2022 is in september 2022 uitgevoerd door I&O Research in opdracht van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (Hartstichting, KWF en Longfonds)
De politiek blijft achter in het doorvoeren van essentiële maatregelen. Diverse maatregelen uit het preventieakkoord zijn namelijk op de lange baan geschoven. Zo is de accijnsverhoging van een euro dit jaar niet doorgegaan en is het verbod op smaakjes bij e-sigaretten uitgesteld.
We hebben de politiek nodig
Dat terwijl nog steeds honderden kinderen en jongeren elke week beginnen met roken of vapen. We hebben de politiek nodig om snelheid te maken en zo spoedig mogelijk een einde te maken aan de vermijdelijke ziekte en sterfte door roken. Jaarlijks sterven er 20.000 mensen in Nederland ten gevolge van roken.
Minder verkooppunten en prijsverhoging
Het kabinet is nu aan zet: het Nationaal Preventieakkoord moet aangescherpt worden met nieuwe maatregelen, zoals het verminderen van het aantal verkooppunten en het verhogen van de prijs met minimaal 10 procent per jaar.
