Nog steeds raken elke week honderden kinderen verslaafd aan roken. Er is dus geen tijd te verliezen: nú is het moment om een volgende stap te zetten richting een Rookvrije Generatie. Uit talloze onderzoeken en ervaringen uit het buitenland blijkt dat substantiële verhoging van de prijs van tabak de meest effectieve maatregel is om roken terug te dringen. Jongeren zijn zelfs extra gevoelig voor prijsverhoging, zo blijkt uit onderzoek. Bovendien vindt driekwart van de Nederlanders het voorkomen dat jongeren beginnen met roken een goede reden om de accijns te verhogen.[1] Uit de evaluatie van het RIVM in opdracht van het ministerie van VWS blijkt dat na de accijnsverhoging van 2020 11 procent van de ondervraagde rokers is gestopt met roken. Dat is meer dan de circa 3 procent rokers die gemiddeld per jaar stoppen. Dit laat opnieuw zien dat accijnsverhoging wérkt. Daarom roept Gezondheidsfondsen voor Rookvrij de politiek op om de reeds voorgenomen accijnsverhoging van sigaretten op te nemen in het belastingplan 2022 en ook de accijnzen op andere tabaksproducten te laten meestijgen. Zo krijgen onze kinderen de kans om rookvrij op te groeien.
Prijsverhoging: de meest effectieve maatregel richting een Rookvrije Generatie
Met de Rookvrije Generatie willen wij – de Hartstichting, KWF en Longfonds – rookvrij opgroeien vanzelfsprekend maken. Dit betekent vrij van blootstelling aan tabaksrook en de verleiding om te gaan roken. Structurele, substantiële verhogingen van de prijs van tabaksproducten (door hogere accijnzen) worden wereldwijd gezien als de meest effectieve maatregel om roken terug te dringen.[2] Jongeren en jongvolwassenen zijn zelfs extra gevoelig voor prijsverhoging, zo blijkt uit internationaal onderzoek.[3] Ook uit recent Nederlands onderzoek zijn hiervoor aanwijzingen beschikbaar.[4] De maatregel is daarom een onmisbaar component in het brede pakket van activiteiten en maatregelen dat nodig is om tot een Rookvrije Generatie te komen.
Prijsverhogingen naar €10,- per pakje sigaretten in 2023 zijn essentieel
In navolging van het Nationaal Preventieakkoord is de accijns op een pakje sigaretten in 2020 zodanig verhoogd dat de prijs met €1,- is gestegen, naar ongeveer €8,- per pakje. Dat is een mooie eerste stap, maar om de benodigde impact te genereren op weg naar een Rookvrije Generatie zijn verdere accijnsverhogingen hard nodig.
In het Preventieakkoord staat dat de prijs van een pakje sigaretten via accijnsverhoging verder verhoogd kan worden tot €10,- in 2023, maar pas na evaluatie van de accijnsverhoging van 2020. De resultaten van deze evaluatie door het RIVM zijn positief: 11 procent van de ondervraagde rokers is na de accijnsverhoging van 2020 gestopt met roken. Dat is beduidend meer dan de circa 3 procent rokers die gemiddeld per jaar stoppen. Daarnaast is 25 procent van de ondervraagde rokers minder gaan roken. De accijnsverhoging heeft er niet toe geleid dat veel meer mensen hun rookwaar over de grens gingen kopen, al speelt daarbij ook mee dat de grens met België gesloten was tijdens de eerste lockdown. Het RIVM denkt dat het niet erg waarschijnlijk is dat een groot deel van de Nederlandse rokers bij verdere prijsstijgingen vaker naar het buitenland reist om daar zijn rookwaren te kopen.[5]
Er is dus alle reden om nú de volgende stap te zetten naar een Rookvrije Generatie, te beginnen met het vastleggen van een accijnsverhoging van ongeveer €1,- per pakje sigaretten in het belastingplan 2022.
Na 2023 minimaal 10 procent accijnsverhoging per jaar
Ook na 2023 zijn accijnsverhogingen nodig van minimaal 10 procent per jaar. Het IBO Gezonde leefstijl concludeerde in 2016 dat “grote accijnsverhogingen effectiever zijn in het tegengaan van rookgedrag dan een stapeling van opeenvolgende kleine verhogingen”.[6] Daarbij wordt verwezen naar verhogingen van 10 tot 20 procent. Ook de Wereldbank adviseert om niet terughoudend te zijn met grote accijnsverhogingen op tabaksproducten (“go big, go fast”).[7] Met verdere accijnsverhogingen van minimaal 10 procent per jaar sluiten we ook aan bij internationale best practices van koplopers als Australië en Nieuw-Zeeland.[8]
Prijzen van andere tabaksproducten stijgen mee
Bij accijnsverhogingen op sigaretten mogen andere tabaksproducten, zoals shag en cigarillo’s, niet worden vergeten. Wanneer de prijs van sigaretten meer stijgt dan de prijs van een ander tabaksproduct, stappen rokers mogelijk over naar het goedkopere product.[9] Dit ondermijnt het positieve effect van accijnsverhogingen. De richtsnoeren bij het internationale WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging bevelen daarom aan om alle tabaksproducten op een vergelijkbare manier te belasten.[10]
[1] Dit blijkt uit onderzoek onderzoek uitgevoerd door Kantar in opdracht van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij, onder 1.067 Nederlanders van 18 jaar en ouder in de periode van 8 t/m 15 februari 2021.
[2] Trimbos instituut (2020). Effecten van accijns en prijs op het gebruik van tabaksproducten. Utrecht: Trimbos-instituut. Beschikbaar via: https://www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/product/af1357-effecten-van-accijns-en-prijs-op-het-gebruik-tabaksproducten.
[3] Zie eindnoot 2.
[4] Visscher, K., Everaars, B., Suijkerbuijk, A., De Wit, A. (2021). Prijsgevoeligheid van rokende jongeren. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Beschikbaar via: https://www.rivm.nl/documenten/prijsgevoeligheid-van-rokende-jongeren.
[5] Visscher, K., Lambooij, M., Suijkerbuijk, A., Van Gils, P., De Wit, A. (2021). Prijsgevoeligheid van rokers. Gedragseffecten van accijnsverhoging: stoppen, minderen, goedkoper product roken of kopen over de grens? Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Beschikbaar via: https://www.rivm.nl/publicaties/prijsgevoeligheid-van-rokers-gedragseffecten-van-accijnsverhoging-stoppen-minderen.
[6] Werkgroep “IBO Gezonde leefstijl” (2016). Eindrapportage van de werkgroep “IBO Gezonde leefstijl”. Beschikbaar via: https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporten/2016/04/01/ibo-gezonde-leefstijl/ibo-gezonde-leefstijl.pdf.
[7] Marquez, P.V. & Moreno-Dodson, B. (2017). Tobacco Tax Reform at the Crossroads of Health and Development: A Multisectoral Perspective. Washington: World Bank. Beschikbaar via: https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/28494/119792-REVISED-v2-FINAL-WBG-TobaccoTaxReform-FullReport-web.pdf.
[8] Tussen 2013 en 2020 is de tabaksaccijns in Australië jaarlijks verhoogd met 12,5 procent, bovenop correcties voor de inflatie (tot 2014) en voor loonstijgingen (na 2014). In Nieuw-Zeeland zijn de tabaksaccijnzen sinds 2010 elk jaar verhoogd met minimaal 10 procent plus correctie voor inflatie. Een pakje sigaretten kostte daar in 2020 omgerekend ruim €19,-. In Europa is het Verenigd Koninkrijk koploper, met een prijs van omgerekend bijna €14,- per pakje sigaretten in 2020. In Frankrijk is de prijs van een pakje sigaretten tussen 2017 en 2020 verhoogd naar €10,- en zijn in 2021 verdere prijsverhogingen aangekondigd.
[9] US National Cancer Institute & World Health Organization (2016). The Economics of Tobacco and Tobacco Control. National Cancer Institute Tobacco Control Monograph 21. NIC Publication No. 16-CA-8029A. Geneva: World Health Organization. Beschikbaar via: https://cancercontrol.cancer.gov/brp/tcrb/monographs/21/docs/m21_complete.pdf.
[10] Guidelines for implementation of Article 6 of the WHO FCTC. Beschikbaar via: https://www.who.int/fctc/guidelines/adopted/Guidelines_article_6.pdf.