Overheden mogen volgens internationale afspraken alleen noodzakelijke contacten onderhouden met de tabaksindustrie. Toch blijkt dat er zowel bij de douane als op regeringsniveau contacten zijn die niet noodzakelijk zijn en/of waarover onvoldoende transparant wordt gecommuniceerd. Dit blijkt uit een nieuw onderzoek van het Trimbos-instituut i.o.v. Gezondheidsfondsen voor Rookvrij. De inmenging van de tabaksindustrie bemoeilijkt het tabaksontmoedigingsbeleid en de wetgeving om dit aan te pakken.
In 2003 tekende de overheid het WHO-Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging. Hiermee legde de overheid zich vast om de tabaksindustrie op afstand te houden bij het maken van tabakswetgeving en -beleid. Nog altijd overlijden er meer dan 20.000 mensen per jaar in Nederland aan de gevolgen van (mee)roken. In het Nationaal Preventieakkoord stelt de overheid als doel dat in 2040 minder dan 5% van de inwoners van Nederland van 18 jaar en ouder en 0% van de jongeren en zwangere vrouwen rookt. De inmenging van de tabaksindustrie in tabaksontmoedigingsbeleiden wetgeving zou deze doelstelling kunnen beïnvloeden.
Onderzoek
Het uitgevoerde onderzoek bestaat uit twintig indicatoren, gegroepeerd in zeven thema’s en beslaat de periode van 1 januari 2018 tot en met 31 december 2019. Met een score van negenendertig punten toont het onderzoek aan dat de overheid de industrie actief weert, maar het kan nog beter. Het rapport maakt deel uit van de Global Tobacco Industry Interference Index, een internationaal onderzoek. Wereldwijd staat Nederland op de 8e plek en zijn er zeven landen die het beter doen dan Nederland.
Wat doet de overheid goed?
Het onderzoeksrapport laat zien dat de Nederlandse overheid de tabaksindustrie actief buiten de beleidsvorming van het preventieakkoord heeft gehouden. Toch heeft de industrie indirect invloed kunnen uitoefenen, zoals journalisten van platform The Investigative Desk eerder concluderen en gepubliceerd in een verhaal door Follow The Money. Om contact met en invloed van de tabaksindustrie te beperken heeft de overheid meerdere procedures, protocollen en gedragscodes opgesteld. Uit het rapport blijkt bijvoorbeeld dat de regering verzoeken vanuit de industrie heeft afgewezen voor contacten over belastingheffing. Ook laat het rapport zien dat de regering de reacties van de industrie op internetconsultaties niet meegenomen heeft in haar beleidskeuzes.
“De overheid is goed op weg met het beperken van de invloed van de tabaksindustrie in het tabaksontmoedigingsbeleid. De mate van succes valt of staat echter wel met hoe goed de overheid de gemaakte afspraken naleeft. Daarom is het belangrijk om in de geest van artikel 5.3 van de FCTC de transparantie over eventuele contacten verder te vergroten,” stelt Marc Willemsen, Wetenschappelijk directeur Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging (NET) Trimbos-instituut.
Systeem is niet waterdicht
Het rapport concludeert dat er twee punten zijn die verbeterd moeten worden. Ten eerste: verminder en/of beperk de samenwerking tussen de douane en de tabaksindustrie. Sinds 2011 hebben de partijen een overeenstemming gericht op het bestrijden van smokkel en fraude. Jaarlijks vinden meerdere ontmoetingen plaats. Behalve de agenda’s zijn nauwelijks verslagen van de ontmoetingen terug te vinden. Idealiter is er geen samenwerking, maar bijscholing op het gebied van illegale handel is geen probleem volgens staatssecretaris van Financiën Alexandra van Huffelen. Daarbij blijft het dus wel belangrijk dat de overheid afstand bewaart tot de tabaksindustrie.
Ten tweede: transparantie over de contacten tussen de regering en de tabaksindustrie. Afgelopen jaren zijn er veel maatregelen ingevoerd om de transparantie te vergroten, zoals registratie van interacties in een transparantieregister. Dit gebeurt echter nog onvoldoende. In 2018-2019 werden drieënnegentig interacties openbaar gemaakt tussen de overheid en de tabaksindustrie of andere partijen die mogelijk voorstander zijn van tabaksvriendelijk beleid. Zeven van deze verslagen hadden betrekking op ontmoetingen en/of communicatie uit 2015-2017 en twee verslagen hadden een andere inhoud. Eerder onderzoek in 2018 van The Investigative Desk toonde aan dat ongeveer een derde van de contacten tussen ministeries en de tabaksindustrie niet openbaar is gemaakt.
Michael Rutgers, voorzitter van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij, een samenwerking tussen Longfonds, Hartstichting en KWF stelt: “Als we samen de Rookvrije Generatie willen bereiken, dan zijn dit soort praktijken onacceptabel. Jaarlijks overlijden 20.000 mensen aan de gevolgen van (mee)roken. Contacten over beleid tussen alle onderdelen van de overheid en de tabaksindustrie zijn verboden volgens het WHO-verdrag FCTC. Hier dient iedereen zich aan te houden. En zeker de overheid.”
Internationale ranking
Wereldwijd hebben zevenenvijftig landen eenzelfde onderzoek uitgevoerd. In deze internationale ranking staat Nederland staat op de 8e plek. In Europa staat Nederland op de 3e plek, alleen Frankrijk en Groot-Brittannië doen het beter.
Lees het Nederlandse rapport ‘2020 The Netherlands Tobacco Industry Interference Index’